Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak was mijn grootvader nachtportier in het New Mills Hotel in New York. Hij had toestemming van de Minister van Oorlog zich "tot 1 september 1915 op te houden in Noord-Amerika zonder andere verplichting dan te zorgen dat zijn adres in het buitenland bekend is bij den Burgemeester van Rotterdam, en bij mobilisatie van het leger onverwijld naar Nederland terug te keeren en zich bij zijn korps aan te melden."
Die mobilisatie werd afgekondigd op 1 augustus 1914 en op 15 augustus vertrok Jan Kooij voor rijkskosten, als derde klasse passagier, per stoomschip "Potsdam" naar Holland. 27 augustus om vijf uur 's avonds arriveerde het schip te Rotterdam.
De oorlog was inmiddels in volle gang. Op 4 augustus waren de Duitse Keizerlijke troepen de Belgische grens gepasseerd op weg naar Frankrijk. De 'onneembare' vesting Luik was al na drie dagen gevallen en de troepen rukten op naar Antwerpen. Die stad viel, ondanks de steun van het Engelse leger, op 10 oktober. Meer dan een miljoen Belgen vluchtten naar Nederland, waaronder meer dan 30.000 militairen.
Nederland hield er een strikte neutraliteitspolitiek op na. Militairen van oorlogvoerende landen moesten, als gevolg van verschillende internationale verdragen, zo ver mogelijk van het oorlogstoneel geïnterneerd worden.
Daartoe werd in alle haast een aantal interneringskampen ingericht, onder andere bij het Kamp van Zeist. Op de heide werden 2 barakkenkampen gebouwd, elk voor zo'n 6000 geïnterneerden. In het reeds bestaande Geniekamp, omringd door een aarden wal, werden de bewakingstroepen gehuisvest. Ongeveer 1000 man.
Jan Kooij meldde zich op 1 september bij zijn korps, het 15e regiment infanterie te Leiden. Hij werd bijkok der soldatenkeuken van bataljon E, 2e Compagnie. Op 2 november ging bataljon E naar het Kamp van Zeist als bewakingsdetachement. Op 20 november werd mijn grootvader gekozen als kok voor de onderofficieren.
De tekening van mijn grootvader in uniform is nagetekend van een foto. Daar is een afdruk van bewaard gebleven, al is die bijgeknipt. Waarschijnlijk om in een album te kunnen passen. Het is een geposeerde foto, gemaakt in een professionele studio. De achtergrond is natuur, geschilderd op een doek dat doorloopt op de grond. Er staat een bijzettafeltje waar het model ontspannen zijn hand, arm en/of een belangrijk attribuut op kan leggen. Een gebruikelijke manier van poseren in die tijd. De tekenaar heeft de foto zeer nauwkeurig nagetekend, alleen rechtsonder heeft hij iets persoonlijks toegevoegd; A.T., Camp van Zeist, 1915.
Achterop de voorbeeldfoto staan enkel aantekeningen. Groot in potlood staat er J Kooij Kok O. O., Bat E, Com 2, Kamp bij Zeist. Daar dwars overheen met een iets zwaarder potlood 9/11 71 kilo, met uitrusting 93 Kilo. Daaronder met paars potlood 13/5 1918 64 kilo. Aan de randen van de foto staan nog wat onduidelijke krabbels en in de hoek een stempel van Atelier Prins, de studio waar de foto gemaakt is.
Als 71 kilo het gewicht van mijn grootvader in het kamp was valt hier uit af te leiden dat de voedselvoorziening op orde was, in ieder geval voor het keukenpersoneel. Een paar jaar later was hij 7 kilo afgevallen, hij was toen al een tijd uit dienst.
Vanuit Amerika had mijn grootvader een fototoestel meegenomen, een Kodak Brownie No2, model C. Dit was een eenvoudige boxcamera voor rolfilm waarmee 6 of 8 negatieven van 6 x9 cm gemaakt konden worden. Foto's hiervan waren contactafdrukken, net zo groot als het negatief.
Aan de camera kon weinig ingesteld worden, fotograferen gebeurde bij voorkeur buiten bij mooi weer. In het midden was het beeld aardig scherp, zolang het onderwerp niet te dichtbij stond. Naar de randen werd alles wat vager, maar dat was op de kleine afdrukjes nauwelijks te zien.
Met deze camera heeft mijn grootvader zijn eerste foto's gemaakt, waaronder de foto's in het Kamp van Zeist.
Er zij nog twee foto's van mijn opa in uniform. Deze foto's heeft hij dan wel niet zelf gemaakt maar ze zijn wel met zijn camera gemaakt. Eén foto is op een strand gemaakt, op de ander zit mijn opa op een bankje, waarschijnlijk in de buurt van zijn ouderlijk huis in Gouda, want er zijn meer familiefoto's waar dit bankje op voorkomt. Beide foto's zijn nogal formeel geposeerd.
De foto's uit het Kamp van Zeist zijn minder formeel al zijn ze wel geposeerd. Het dragen van een uniform had niet de hoogste prioriteit bij het keukenpersoneel. Toen mijn grootvader bij een inspectie zijn uniform moest tonen bleek dat er inmiddels een nest muizen in zijn plunjebaal gehuisvest was.
De foto's uit deze periode tonen dan ook vooral mannen in werkkleding.
Er is een aantal afdrukjes bewaard gebleven, de restanten van een album dat waarschijnlijk gesneuveld is ten gunste van een nieuw en actueler album. Vier foto's vastgeplakt op een blad van dik karton en nog twee losse foto's, op hetzelfde karton, die samen de helft van een ander albumblad hebben gevormd.
De foto's van mijn grootvader geven maar een beperkt beeld van het leven in het bewakingskamp. Hij fotografeerde wat hem aansprak en waar hij zich bij betrokken voelde. In dit geval waren dat zijn directe collega's. Over wie dat precies waren is niets bewaard gebleven.
De meeste foto's zijn buiten genomen. Op één foto worden aardappels geschild, er staat een grote ton in het midden die een indicatie geeft om welke hoeveelheden het gaat. De andere foto's tonen vooral momenten van rust en ontspanning. Er wordt een flesje bier gedronken. Op het negatief is te zien dat het om Oud Bruin gaat. Bij een andere gelegenheid is er een fles wijn open getrokken. Een opvallend groot aantal mannen rookt pijp.
Er is één foto die binnen is genomen. De heren hebben hiervoor zeker een seconde met hun vork in de lucht stil moeten zitten. Op de borden iets van stamppot en worst. Aan de muur reclame voor onder andere tandpasta, tabak en spaar-pand brieven. Daarnaast hangt de muur vol met foto's en ansichtkaarten van uiteenlopende soort. Aan de kalender in de hoek valt op het negatief nog net af te lezen dat deze foto in oktober 1916 is gemaakt.
Er is nog een andere foto, waarvan ik zeker weet dat die niet door mijn grootvader is gemaakt. Daarvoor is het beeld te scherp en de afdruk te groot (9 x 14 cm). Zeer waarschijnlijk is dit een contactafdruk van een 10 x 15 glasnegatief. Zo'n camera had mijn grootvader toen nog niet. Bovendien staat hij zelf op de foto, hij zit op een omgekeerde kruiwagen en speelt viool met een kachelpook. Achter hem speelt iemand trompet op een trechter en een ander trommelt met een pollepel op een teil.
Achter op de foto staat Onderofficierskeuken 't Kamp bij Zeist. Het muziekcorps opgericht door 't koks en bediendens personeel.
Het is opvallend dat mijn grootvader het consequent over het Kamp bij Zeist heeft, over het algemeen is de benaming Kamp van Zeist. Die naam werd toen ook al gebruikt, in ieder geval op een ansichtkaart die Jan Kooij in maart 1916 naar Mej. C. J. Ranshuijsen stuurde. Achterop de tekst:
23/3 Zeist
L.S.
Zooeven vertelde iemand mij, dat hij vernomen had dat we voorlopig hier blijven.
Gegroet J Kooij.
Kok O.O. Bewakingsdetachement 't kamp bij Zeist.
Op de voorkant staat duidelijk gedrukt 'Kamp van Zeist, Barakken, Vooraanzicht'.
Wat betreft het voorlopig hier blijven was de mededeling in ieder geval correct. Pas op 7 november van dat jaar werd mijn grootvader overgeplaatst naar het 34e Landweer Bataljon in Utrecht. Op 16 november werd hem onbepaald klein verlof verleend.
In 1919 trouwde hij met C. J. Ranshuijsen.
